Thời xưa ở kinh thành Xá Vệ, có gia đình một người phú trưởng giả thừa
hưởng cái gia tài lớn của ông cha, nên hai vợ chồng sống cuộc đời sang
trọng. Bao nhiêu vật quý mà người đời có thể có, ông đều đã sắm được để
trang hoàng nhà cửa của mình. Những chậu sứ nước Tàu, những tấm gương
thủy tinh Ai Cập… Duy chỉ có một điều mà ông phú trưởng giả đã lâu mơ ước chưa
thành. Ðó là sự ao ước về con cái. Và mãi mười năm sau khi lấy nhau, vợ chồng
ông mới sinh được một người con gái. Ông cũng khuây khỏa đôi chút về sự muộn màng
này, vì người con gái càng lớn lên, càng xinh đẹp. Tất cả sự lo lắng của gia
đình ông đều hướng về nàng. Nàng thích hoa, thế là bốn con nữ tỳ sáng ngày chia
bốn hướng đề tìm những chiếc hoa hồng tươi đẹp, những chùm hoa huệ, hoa lan
thơm ngát nhất. Nàng thích áo đẹp, thế là ngày hôm sau, những tay thợ khéo được
mời đến để cắt cho nàng chiếc áo xinh xắn bằng thứ hàng đắt tiền. Và mặc dầu
sau này vợ chồng có thêm một rồi hai con trai, không khi nào ông để con gái ông
chạm tay đến cái thùng vắt sữa bò buổi sáng, nắm lấy đầu kim mũi chỉ, sợ sắc
đẹp của nàng vì những công việc nặng nhọc mà suy suyển đi.
Trong hoàn cảnh ấy, người con gái lớn lên xinh đẹp, ông phú trưởng
giả chọn mặt gởi vàng, kén chọn một nơi giàu sang quyền quý. Trong số nhiều
người đến hỏi, có một thanh niên thế phiệt được ông chú ý. Chàng là cháu họ nhà
vua. Cha chàng trước là một quan lớn trong triều, danh vọng lớn lao và
tiền của bộn bề. Cách đây một năm cha chàng chết và cũng trong năm đó mẹ chàng
đau khổ, héo hắt đi rồi vĩnh biệt chàng. Người thanh biên bây giờ làm chủ cái
gia tài và tha hồ ăn chơi phóng túng. Ðó là những chi tiết quan trọng được nơi
vừa lòng. Con gái ông sẽ được nuông chiều, không một người nào khác có thể sai
bảo, làm nhọc nhằn thân con ông. Vào cửa giàu sang, con ông không phải lo vất
vả lo miếng cơm manh áo như bao nhiêu người đàn bà khác. Còn việc ăn chơi phóng
túng thì không lo ngại mấy, vì ông cho đó là do sự buồn bực của hai lần tang
chế, với lại chuyện ăn chơi của đàn ông còn do ở người đàn bà trong gia đình.
Ông tin rằng con gái ông duyên dáng, xinh đẹp, nhất định sẽ giữ được chàng ở
mãi trong nhà.
Lễ cưới được cử hành rất trọng thể. Người thanh niên đã bỏ ra một
số tiền khá lớn để làm tiệc thiết đãi thân thuộc bạn bè. Ông phú trưởng giả
cũng linh đình tổ chức ăn uống để tỏ ra ông không sút kém gì nhà trai và để vui
lòng con gái.
Hai vợ chồng son trẻ rất thương yêu nhau từ sau ngày cưới, đúng
theo dự đoán của ông trưởng giả, chàng quanh quẩn ở nhà. Chàng thuê thêm
nhiều nữ tỳ để lo việc cơm nước, hầu hạ người yêu. Chàng bảo trồng thêm nhiều
thứ hoa lạ trong vườn, đóng lại cỗ xe ngựa mới để dạo chơi buổi chiều.
Ngày tháng trôi đi, những thú vui say sưa ban đầu đã bắt đầu nhạt
dần. Con người đi tìm cái ham thích vật chất không bao giờ thỏa mãn, và không
thể nào thỏa mãn được, rồi người thanh niên đi lại đường mòn cũ. Bạn bè trở đến
đông đảo như xưa. Những cuộc ăn uống say sưa đến dần, những câu chuyện ly kỳ,
khoe khoang tăng bốc nhau tuôn ra càng nhiều, khi hơi rượu càng phừng phừng
trong những khối óc. Cứ như thế mà tiền của trôi dần. Ðã nhiều lần chàng vắng
nhà hai ba hôm, rồi hằng tuần. Lúc trở về, tiền túi hết sạch. Vợ chàng ở nhà
tìm cách khuyên can, nhưng nàng lại thiếu lời lẽ không ngoan. Nàng được tấm
lòng chân thành yêu mến chồng, nên chàng những lúc ở nhà, vẫn tỏ ra thương vợ
nhiều lắm.
Ngồi không mà ăn thì núi cũng phải vỡ, huống hồ đây chàng phung
phí không kể. Sự sa sút đến rất gấp. Và hết thóc, bồ câu bay đi chỗ khác.
Lúc này người chồng bắt đầu thấy rõ cuộc đời thì đã muộn. Không nỡ
để cho gia đình chịu khổ nhục kém sút thiên hạ, nên hai vợ chồng vẫn giữ nguyên
những người giúp việc trong nhà, cũng có nữ tỳ mang nước buổi sáng, cũng có
người làm cơm sẵn sàng. Và như thế vợ chồng sẽ xoay tiền của cha mình, lần đầu
nàng xin với cha để mua ruộng đất. Mừng cho con, ông phú trưởng giả cho một số
tiền lớn. Nhưng với cái cốt cách rậm đám của một gia đình thế phiệt, tiền ấy
chẳng thấm vào đâu. Rồi nàng lại về xin cha, một lần rằng để thêm vốn cho chồng
đi bán một chuyến xa, một lần để sắm sửa nữ trang và một lần nữa thì… không còn
cách nào dối quanh nữa, nàng đã khóc lóc thú thật với cha cái tình cảnh sa sút
của gia đình do chồng nàng ăn chơi phóng túng gây nên. Thì ra tiền ông giúp đỡ
bấy lâu nay là thằng ăn hại ấy phá hết cả. Càng nghĩ bao nhiêu, ông càng giận
rể bấy nhiêu. Nhưng thương con gái ông không biết cách nào khác là cho con lần
nữa để mong xoay sở mà lo liệu. Và số tiền lần này, cố nhiên là không bì được
các lần khác. Trước khi nàng ra về, ông không quên nhắc rằng ông không muốn
thấy con ông trở về với mục đích như thế này nữa. Vả lại ông còn đâu nghĩ tới
con gái ông nhiều bằng hai con trai ông.
Ðối với anh chàng thế phiệt, cái hành động xin tiền cha mẹ vợ thật
khó xem quá. Nhưng anh chàng lại cho dễ chịu hơn cái cảnh bán đồ đạc trong nhà,
tự bỏ cái xe ngựa để đi chân. Trời ơi! Như thế thì còn ai coi mình ra gì nữa.
Cho nên người vợ lại phải sang nhà xin tiền cha lần nữa.
Lần này, cha nàng giận dữ chàng rể ông lắm. Ông không muốn thấy
con gái ông làm một việc như thế, ông không muốn thấy con gái ông thong thả từ
nhỏ chí lớn, bây giờ phải sống lo lắng chật vật. Ông thầm tính với vợ đem con
gả cho một người khác. Chuyện ấy lọt vào tai nàng.
Lúc trở về, sau bữa cơm chiều, nàng thuật lại cho chàng về
điều khá quan trọng đã nghe được, để hỏi chồng cách đối phó. Chồng nàng
nheo mày lại, một cách ghê gớm không nói một lời, anh chàng cảm thấy đau xót,
hơn cả những phút lâm chung của cha mẹ anh ta. Không có một cái gì tồn tại nữa
chung quanh anh ta. Anh ta nghiến chặt hàm răng.
Nàng ngồi yên lặng. Sau một lúc lâu, chàng ta tươi tỉnh lại. Chàng
đến bên vợ âu yếm và khuyên vợ cứ yên lòng.
Sáng hôm sau, chàng sai bảo đầy tớ quét dọn nhà cửa sạch sẽ, sắm
sửa bữa ăn thật ngon như để thiết đãi một vị khách quí nào sắp đến. Vợ chàng
cũng ngạc nhiên, vì từ lâu nay ít khách khứa ra vào đây nữa. Rồi đến trưa, nàng
chờ mãi cũng không thấy ai đến. Bữa cơm hôm ấy, chàng vui vẻ gắp đồ ăn bỏ vào
chén vợ và nói chuyện say sưa như bữa cơm riêng đầu tiên giữa hai vợ chồng.
Sau đó anh chàng gọi vợ vào buồng đóng chặt cửa lại, người ta nghe
tiếng một người đàn bà hét lên kinh hãi rồi tiếng thây người ngã xuống, và
tiếng giẫy giụa, tiếp theo là một tiếng đổ ngã khác.
Khi bọn gia nhân phá cửa chạy vào thì một cảnh tượng ghê rợn diễn
ra: hai xác thân nằm sóng sượt, thân người đàn bà dồn vào góc phòng, thân người
đàn ông nằm giữa phòng trong tay nắm chặt con dao sáng bén vấy máu. Máu thấm
từng vệt sậm trên áo, máu lai láng trên sàn nhà, đôi vũng đã đen lại, chỉ trong
chốc lát, hai sinh mạng đã kết thúc, sau một kiếp đời ngắn ngủi chạy đi tìm thú
vui.
Người ta báo cho ông phú trưởng giả biết tin sét đánh ấy, và theo
phép nước thì ông phú trưởng phải tù tội. Hai tin dữ ấy đến một lúc làm ông
chết ngất đi. Ông đau đớn lắm, tù tội cũng không đau đớn cho ông bằng mất đứa
con gái thân mến, vợ ông khuyện giải nhiều lần nhưng không làm cho ông khuây
khỏa chút nào. Ông chửi rủa rể ông, chửi rủa bọn giai nhân bất tài không ngăn
cản được tai họa, ông trách trời đất, trách số mạng khắt khe đối với ông. Rồi
nhiều lần ông rối loạn, ông lang thang đi tìm người hỏi duyên cớ. Tình cờ một
hôm ông gặp được Ðức Phật. Lâu nay ông cũng nghe nói đến nhiều lấn đến sự hiểu
biết vô lượng của Ðức Phật. Nhưng ông không để ý tới. Bây giờ, thấy Phật vừng
trán cao, đôi mắt nhìn xa xăm và huyền diệu lòng ông tự nhiên trở lại yên
tỉnh.
Ðức Phật bảo ông bình tĩnh thuật lại đầu đuôi. Sự việc lần lần
hiện ra trở lại trong trí ông. Ông nhớ lại từ lúc cằn nhằn con gái ông đến lúc
ông dự định gả con gái ông cho người khác. Kể xong ông lặng thinh và cúi mặt
xuống đất. Ðức Phật giảng giải cho ông rõ nguyên do sự việc và kết luận. Ngài
nhấn mạnh từ tiếng trong lúc những vết nhăn trên mặt ông phú trưởng giả dãn
lần, dãn lần ra.
“Ðời khổ chỉ vì người ta hướng lòng mình vào một chỗ. Phóng rộng
tình thương yêu tất cả mọi người thì cuộc đời làm chỉ có cảnh tự sát và sát hại
lẫn nhau”.
QUẢNG HUỆ
Người ta khổ vì cho không phải
cách
yêu sai duyên và mến chẳng nhằm
người.